مشاور معاون اجتماعی وزیر بهداشت از اجتماعی شدن سلامت می‌گوید:
سجاد صداقت: گفته می‌شود که عوامل پزشکی تنها ۲۵ درصد در حفظ و ارتقای سلامت تاثیر دارند و ۷۵ درصد مابقی به عوامل اجتماعی بازمی‌گردد. دکتر غلامحسین خدایی، مشاور معاون اجتماعی وزارت بهداشت در امور اجتماعی شدن سلامت در گفت‌وگو با «کریمان» از نیازهای جامعه در حوزه سخن گفته است. قائم‌مقام مشارکت‌های اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اگرچه به مشکلاتی در این زمینه اشاره می‌کند، اما به‌عنوان کسی که سال‌ها در موضوع اجتماعی شدن سلامت فعال بوده، با خوشبینی به آینده می‌نگرد.
اجتماعی شدن سلامت را چگونه می‌توان تبیین کرد؟
برای طرح این موضوع ابتدا باید به ابعاد مختلف تعریف سلامت توجه داشته باشیم. وقتی از سلامت حرف می‌زنیم، منظور سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است. طبق بررسی‌های انجام شده ۷۵ درصد عوامل تهدیدکننده یا تقویت‌کننده سلامت عوامل اجتماعی هستند و ۲۵ درصد عوامل پزشکی در حفظ و ارتقای سلامت تاثیرگذار هستند. دیدگاهی از گذشته مبنی بر این وجود داشته که باید سلامت را از طریق خدمات پزشکی و بهداشتی حفظ کرد. در مقاطعی از زمان که بحث بیماری‌های واگیر مطرح بود، شاید این دیدگاه می‌توانست قابل قبول باشد، اما اکنون که بحث بیماری‌های غیرواگیر و دلیل اصلی آن یعنی سبک زندگی آدم‌ها و عوامل اجتماعی مطرح است، قطعا باید نگاه‌مان به مدیریت سلامت تغییر کند. این بحث یکی از مهم‌ترین سرفصل‌هایی است که نیاز به شجاعت و جسارت در نظام سلامت دارد. خوشبختانه در زمان مدیریت دکتر هاشمی، وزیر بهداشت این اتفاق به وقوع پیوست و امروز حساس کردن جامعه به اجتماعی شدن سلامت به‌طور جدی پی‌گیری می‌شود. اجتماعی شدن سلامت یعنی این‌که هرگونه عامل تاثیرگذار بر سلامت را در قبال این موضوع مسئولیت‌پذیر کنیم. پس در بحث اجتماعی شدن سلامت اولین گزینه خود مردم، خانواده و خانه است. متاسفانه امروزه مسئولیت‌پذیری مردم در قبال سلامت بسیار پایین آمده است. گزینه دیگر سازمان‌ها و بخش‌های مختلف توسعه کشورند که هم می‌توانند سلامت را حفظ و هم باعث تهدید آن باشند. در این‌جا هم نیازمند مسئولیت‌پذیر کردن سازمان‌های مختلف هستیم که آن هم نیازمند راهکارهایی است تا در همه بخش‌های توسعه، اولویت و هدف اصلی سلامت باشد. مرحله سوم مسئولیت‌پذیر کردن سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهای غیردولتی در امر سلامت است.
به چه صورت می‌توان گروه‌های مختلف را به انجام این کار ترغیب کرد؟
یکی از راهکارهای اجتماعی شدن سلامت، استفاده از فرصت قانونی کارگروه سلامت و امنیت غذایی است که خوشبختانه این امر می‌تواند در اجتماعی شدن سلامت و مسئولیت‌پذیر کردن سازمان‌های دولتی تاثیرگذار باشد که ریاست آن با استانداری و دبیری آن با رییس دانشگاه علوم پزشکی است. همچنین برگزاری مجامع سلامت محلات، شهرستان‌ها و استان‌ها برای آن‌که همه اقشار مختلف دولتی و غیردولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد و مردم در زیر یک سقف جمع شوند و درباره سلامت صحبت کنند و نیازهای سلامت خود را تشخیص دهند. واقعیت این است که نوع نگاه مسئولین و جامعه پزشکی ما، بیماری‌محور است تا بیمارمحور یا سلامت‌محور. برای اجتماعی شدن سلامت باید در دو حوزه کار کنیم. یک حوزه دانشگاه است که باید مدیران و کارشناسان دانشگاه‌ها را با مبانی سلامت و ضرورت اجتماعی شدن آن آشنا کنیم. دیگری بخش خارج از دانشگاه است که سازمان‌های مردم‌نهاد و غیردولتی را شامل می‌شود.
دانشگاه‌های علوم پزشکی در بحث اجتماعی شدن سلامت چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟
چون تولیت سلامت با دانشگاه و وزارت بهداشت است، دانشگاه‌ها نقش کلیدی در اجتماعی شدن سلامت دارند. مردم به جامعه پزشکی و دانشگاه‌ها اعتماد دارند و این اعتماد باعث نقش کلیدی این نهاد می‌شود. اولین کار این است که نشست‌های تخصصی و توجیهی برای روسا، معاونین و مدیران شبکه‌های بهداشت و درمان داشته باشیم که درباره ضرورت اجتماعی شدن سلامت به تفاهم برسیم. همایش آموزشی، توجیهی معاونت اجتماعی وزارت بهداشت در قطب ۹ دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در مشهد نیز به دلیل این‌که بحث‌های جدیدی در آن مطرح شد، رضایت نسبی را به همراه داشت. همچنین تکالیفی در قالب یک بیانیه در انتهای این جلسه به تصویب رسید که امیدواریم بر اساس تفاهم فکری و بیانیه‌ای که صادر شد، تکالیفی که برای همه روسای دانشگاه‌ها و شبکه‌ها پیش‌بینی شده به مرحله انجام برسد. کلیدی‌ترین بحث در این بیانیه برای هر چه بیش‌تر درگیر کردن مردم در بحث اجتماعی شدن سلامت، کانون‌های سلامت محله است. امیدواریم این کانون‌های سلامت محملی باشد که مشارکت واقعی مردم در بحث اجتماعی شدن سلامت شکل بگیرد. واقعیت این است که مشارکت مردم در جامعه ما چندان بروز داده نشده و معمولا مشارکت‌ها به شکل ظاهری و شکلی بوده است. امیدواریم در قالب این کانون‌ها، بتوانیم اجتماعی شدن سلامت را در بعد مردمی نیز داشته باشیم. در بعد سازمان‌های دولتی هم در حال حاضر در همه سازمان‌ها پیام‌گذاران سلامت که از کارمندان خود سازمان‌ها هستند، شروع به فعالیت کرده‌اند تا اجتماعی شدن سلامت را در سازمان‌های دولتی و نهادهای غیردولتی و عمومی به اجرا بگذرایم.
چشم‌انداز و آینده اجتماعی شدن سلامت در ایران را چگونه می‌بنید؟
من در چهار برنامه تحول که در نظام سلامت کشور اتفاق افتاد حضور داشته‌ام. اولین برنامه شبکه‌های بهداشت و درمان و خانه‌های بهداشت بود که در ابتدای کار بسیاری از متخصصان و صاحب نظران نظر مساعدی نسبت به آن نداشتند، اما آن‌هایی که اعتقاد داشتند و پایبند به رفع مشکلات مردم بودند استقامت کردند و امروز ما چشم‌انداز شبکه‌های بهداشت و درمان و نتایج آن را در سطح بین‌المللی می‌بینیم و مورد تشویق سازمان جهانی بهداشت هستیم. مورد بعدی ادغام بهداری، بهزیستی و حوزه‌های آموزش پزشکی بود که این موضوع نیز مخالفان زیادی داشت. بحث بعدی بحث تحول سلامت و از جمله اجتماعی شدن سلامت است. از نظر من در تحول سلامت، اجتماعی شدن سلامت، کلیدواژه موفقیت طرح است. اما مخالفان آن از موافقانش بیش‌تر است و این نیازمند پایبندی و اسقامت کسانی است که دل در گرو سلامت مردم دارند. معتقدم کلیدواژه برون‌رفت مشکلات وزارت بهداشت، بحث اجتماعی شدن سلامت است.