پویش ملی مبارزه با سرطان
تعریف سرطان:
در حالت طبیعی هر روز میلیون ها سلول در بدن انسان به علت پیری و جراحات می میرند و سلول های تازه ای جانشین آنها می گردند. در بعضی از شرایط و با علت های خاص یک سلول تغییر پیدا کرده و به سلول سرطانی تبدیل می شود، سلول سرطانی شباهت زیادی به سلول های طبیعی بافت خود ندارد و تقسیمات بی هدف و سریع سلول های سرطانی به تدریج توده یا توموری را تشکیل میدهد، به مجموعه این توده سلولی و علائم و عوارض ناشی از آن ها بیماری سرطان گفته می شود.
شیوع و بروز سرطان
متوسط جهانی بروز سرطان به ترتیب در مردان و زنان ۲۰۵ و ۱۶۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر است. آمار نشان مي‌دهد میزان بروز سرطان در ایران کمتر از میزان جهانی است. شیوع سرطان در کشور ایران حدود 41/158 نفر و در استان حدود 141 نفر در هر 100000 نفر جمعیت می باشد.
با این وجود بروز سرطان هم در ایران و هم در جهان رو به افزایش است و این تعداد در سال ۲۰۱۲ از ۱۴ میلیون نفر در سال به 25 میلیون نفر در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید و میزان مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری نیز از 8 میلیون نفر به ۱۳ میلیون نفر افزایش خواهد یافت.
طبق آخرین آمار میزان بروز سرطان در استان آذربایجان شرقی 3/164 برای مردان و 6/130 برای زنان در هر 100 هزار نفر می باشد. 5 سرطان شایع در مردان به ترتیب معده، پوست، مثانه، مری و کولون و رکتوم بوده و در زنان 5 سرطان شایع به ترتیب پستان، پوست، مری، معده و کولون و رکتوم می باشد.
سرطان در جهان دومین علت مرگ و میر می باشد. 5/12 درصد از کل مرگ ها در جهان به علت سرطان است. چهار سرطان شایع که در جهان منجر به مرگ می شود عبارتند از ریه، کبد، معده، روده می باشد.
علل سرطان
عوامل خطر بروز سرطان به دو دسته قابل کنترل و غیرقابل کنترل تقسیم می شوند. عوامل خطر قابل کنترل سرطان ها عبارتند از:
1- دخانیات 2-چاقی 3- الکل و داروها 4-اشعه ماورای بنفش 5-مواجهات شغلی 6-آلودگی هوا 7- مواجهه با تشعشعات 8-اثرات بعضی از هورمون ها 9-تغذیه نامناسب 10-کم تحرکی 11-استرس 12- زباله های سمی
عوامل خطر غیرقابل کنترل سرطان عبارتند از:
1-سن 2-سابقه خانوادگی سرطان 3- عوامل ژنتیکی 4- جنس 5- نژاد 6- سابقه وجود سرطان در خود فرد و عود مجدد 7-بعضی از عفونت ها
علائم سرطان:
سرطانها بر اساس عضو درگیر می توانند علایم متنوع و گوناگونی از خود نشان دهند، با این حال بعضی از علایم در اکثر سرطانها یکسان بوده و دیده می شوند. توصیه می شود در صورت مشاهده هر يك از علايم زير به مراكز بهداشتي درماني مراجعه نماييد
1-تغيير در عادات اجابت مزاج مثل يبوست يا اسهال غيرطبيعي به مدت طولاني.
2-وجود خون در مدفوع و اختلال در دفع ادرار و وجود خون در ادرار.
3- هر گونه تغییر در اندازه، شكل و رنگ زگيل يا خالهاي موجود در بدن و وجود زخم در پوست که پس از دو هفته بهبود نيابد.
4-ايجاد توده يا برآمدگي در پستان يا هر نقطه ديگر بدن.
5-خونريزي يا ترشح غيرطبيعي دستگاه تناسلي زنانه يا مجاري طبيعي بدن.
6-اشكال در بلع غذا.
7-سرفه هاي مداوم يا گرفتگي صدا.
راه های پیشگیری از سرطان:
موارد زیادی هستند که اثرات ثابت شده ای در ایجاد یا پیشگیری از سرطان دارند و با به کارگیری آنها می توان احتمال ایجاد سرطان را کاهش داد. در اینجا به چند پیام کلیدی برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان اشاره میکنیم:
- پرهیز از مصرف دخانیات(سیگار و قلیان)
- داشتن فعالیت بدنی
- کنترل وزن در حد نرمال
- داشتن تغذیه سالم
- محافظت خود در برابر عفونت ها
- محافظت از پوست در برابر آفتاب شدید
- استفاده از وسایل ایمنی در محیط کار و منزل
- داشتن زندگی روانی- معنوی سالم
- داشتن زندگی اجتماعی سالم
خود مراقبتی و معاینات دوره ای:
- افرادی که سابقه فامیلی ابتلا به سرطان دارند بویژه در سرطان های شایع (سرطان های گوارشی از جمله کولورکتال ، سرطان پستان و سرطان سرویکس)
- افرادی که در معرض عوامل خطر محیطی- شغلی مرتبط با سرطان هستند.
- افرادی که سابقه ابتلا به سرطان دارند.
بایستی به صورت دوره ای جهت بررسی در خصوص ابتلا یا عدم ابتلا مورد معاینه و آزمایش های اختصاصی قرار گیرند و همچنین در برنامه های غربالگری سرطان های گوارشی از جمله سرطان کولورکتال و سرطان های شایع در زنان( سرطان پستان و سرطان سرویکس ) که توسط مراکز بهداشتی درمانی انجام می شود، شرکت نمایند.
درمان سرطان ها:
روش های مختلفی برای درمان سرطان وجود دارند. هدف از درمان سرطان ممکن است بهبود کامل سرطان یا کنترل علائم و عوارض ناشی از سرطان باشد. جراحی قدیمی ترین روش درمان سرطان است.
درمان های غیر جراحی سرطان عبارتند از : 1- شیمی درمانی 2- رادیوتراپی 3- درمان بیولوژیک یا ایمونوتراپی
4- پیوند مغز استخوان و سلول های بنیادی 5- انتقال خون و فراورده های خونی 6- درمان هورمونی
غربالگری سرطان های شایع:
معنی غربالگری اینست که در افرادی هیچ علامت هشدار دهنده ای برای سرطان ندارند اما به دلیل شرایط جنسی( مثلا سرطان پستان) یا سنی خاص(مثلا سن بالا) بالقوه در معرض سرطان هستند، اقدامات تشخیصی را انجام دهیم. بسیاری از سرطان ها تنها با معاینه پزشکی و آزمایش های تکمیلی تشخیص داده می شوند که از جمله آنها سرطان های پستان، دهانه رحم و روده بزرگ هستند غربالگری به عنوان بخشی از برنامه تشخیص زودرس است. در کشورمان ایران غربالگری سه سرطان شایع کولورکتال در گروه سنی 69-50 ساله، پستان و سرویکس در گروه سنی 69-30 ساله در مراکز بهداشت درمانی انجام می گیرد.
فعالیت بدنی و سرطان:
ورزش با افزايش قدرت سيستم ايمني بدن و همچنين كاهش استرس و افسردگي و همچنين كاهش وزن باعث پيشگيري از بسياري از سرطانها مي شود. همچنين افراد ورزشكار معمولاً كمتر سيگاري بوده و از يك رژيم غذايي متعادل پيروي مي كنند. ورزش روزانه بمدت 30 دقيقه (مثلاً پياده روي با شدت متوسط) چنانچه به طور منظم انجام شود، باعث تنظيم وزن و پيشگيري از بسياري از بيماريها از جمله سرطان مي گردد. سعي كنيد با حفظ تعادل در رژيم غذايي و نيز فعاليت خود، وزن بدنتان را به حد ايده آل برسانيد. ورزش حتي در بيماران سرطاني بسيار مفيد بوده و باعث بهبود كيفيت زندگي و بهبود عملكرد ارگانهاي حياتي آنها مي شود.
دخانیات و سرطان:
سرطان ريه كه سرطان نسبتاً شايعي بوده و درمان آن نيز مشكل است، رابطه بسيار نزديكي با مصرف دخانيات دارد. 90 %سرطان هاي ريه و 83 %مرگ و مير ناشي از سرطان ريه در اثر استعمال دخانيات است .میزان كاهش طول عمر سيگاري ها نسبت به غیر سیگاری ها 8 سال است. براي آنهايي كه در ميانسالي فوت مي كنند (69-35 سالگي) اين ميزان حدود 22 سال است.
.سرطانهاي ديگري هم هستند كه ارتباط آنها با استعمال دخانيات به اثبات رسيده است. از آن جمله مي توان سرطانهاي دهان، گلو، حنجره، مري، مثانه و پانكراس را نام برد. درمان اين سرطانها هم به نوبه خود مشكل و گاه ناممكن است. اگر به استعمال دخانيات اعتياد داريد، هم اكنون آن را قطع كنيد. بدن شما ميتواند بعد از قطع سيگار، كم كم صدمات ايجادشده را ترميم نمايد. به خاطر داشته باشيد دود ناشي از استعمال دخانيات براي اطرافيان شما نيز بسيار خطرناك و مضر است. بنابراين سعي كنيد از استعمال دخانيات اجتناب كرده و از دود سيگار هم دوری كنيد.
بیماری های عفونی و سرطان:
در کشور های در حال توسعه علت ایجاد یک چهارم مرگ های ناشی از سرطان عفونت ها هستند بنابراین با شناخت عوامل عفونی و پیشگیری یا درمان بعضی از عفونتها و انجام واکسیناسیون مناسب در زمان خود می توان از ابتلا به بعضی از سرطان ها جلوگیری کرد.
شایعترین عوامل عفونی ایجاد کننده سرطان عبارتند از :
- باکتری هلیکوباکتر پیلوری که معده را درگیر می کند.
- ویروس هپاتیت B
- ویروس هپاتیت C
- ویروس پاپیلوم انسانی، زگیل تناسلی
آلودگی هوا و سرطان:
دود ناشی از فعالیت کارخانه ها، خودروها و سیستم گرمایشی موجب افزایش مواد سرطان زا در هوا می شود. افراد و گروه های در معرض خطر مانند کودکان، افراد مسن و زنان باردار به دلیل اینکه مقاومت بدنشان کم است بیشتر در معرض آلودگی هوا هستند. تحقیقات، رابطه آلودگی هوا با سرطان های ریه، خون و پوست را ثابت کرده اند. آلودگی هوا جزء عوامل سرطان زای قابل پیشگیری است.
نور خورشید و سرطان:
از تماس زياد با نور خورشيد بپرهيزيد.
سرطان پوست كه يكي از شايعترين سرطانها ميباشد ارتباط ثابت شده اي با ميزان تابش اشعه خورشيد به بدن دارد. تماس طولاني مدت و شديد با نور آفتاب به خصوص در افرادي كه پوست روشن داشته و به سرعت دچار آفتاب سوختگي ميشوند، ميتواند زمينه ساز ايجاد سرطانهاي مختلف پوستي گردد. بنابراين سعي كنيد تا حد امكان خود و كودكانتان را از تابش شديد آفتاب محافظت نماييد.
دستورهاي ساده زير در اين راه به شما كمك ميكند
در تابستان و در ساعات تابش شديد آفتاب (11 صبح تا 4 بعداز ظهر) از مكانهاي سايه دار استفاده كنيد.
در آفتاب از كلاه و لباسهاي داراي پوشش كامل استفاده نماييد.
زماني كه در آفتاب به سر ميبريد از كرم هاي محافظ پوست جهت پوشاندن قسمتهاي باز بدنتان استفاده كنيد.
در زمان هاي آفتابي از عينكهاي آفتابي استاندارد استفاده كنيد. لازم به توضيح است كه عينك هاي آفتابي غیراستاندارد باعث صدمات جبران ناپذيري به چشم مي شوند.
تغذیه و سرطان:
سرطان از جمله بيماري هايي است كه تغذيه صحيح در پيشگيري و درمان آن مي تواند نقش مهمي داشته باشد. به عنوان مثال افرادي كه كمتر از پنج بار در روز ميوه و سبزي مصرف مي كنند بيشتر در معرض خطر سرطان هاي دستگاه گوارش قراردارند. سبزيجات و ميوه ها با داشتن مواد آنتي اكسيدان و همچنين فيبر فراوان نقش مهمي در پيشگيري از سرطان ها ايفا مي كنند. غذاهاي پرچربي به خصوص غذاهاي حاوي چربي حيواني، غذاهاي سرخ شده يا كبابي ، غذاهاي نمك سود شده و نيز مواد غذايي كپك زده، مي توانند در ايجاد سرطان نقش داشته باشند
چند توصيه تغذيه اي به منظور پيشگيري از سرطان
1- افزايش مصرف روزانه ميوه ها و سبزي ها در برنامه غذايي روزانه ( حداقل پنج بار درروز)
2- انتخاب ميوه ها و سبزي هاي رنگي سبز تيره و نارنجي) - مصرف ميوه ها و سبزي ها همراه با غذا يا به عنوان ميان وعده (
3-كاهش مصرف غذاهاي پر چرب (كره، لبنيات پرچرب، كله پاچه، گوشت هاي قرمز، روغن جامد و سس مايونز)
4-كاهش مصرف گوشت هاي فرآيندي مانند سوسيس و كالباس (به دليل تركيبات نيتراتي كه به عنوان نگهدارنده و رنگ دهنده به آن اضافه مي شوند.)
5-طبخ صحيح غذاها و پرهيز از مصرف زياد غذاهاي سرخ شده
6-كاهش مصرف غذاهاي شور به دليل نقش آن در سرطان معده
7-استفاده از نان هاي تهيه شده از دانه كامل و غلات سبوس دار
سموم شیمیایی و سرطان:
افرادی که همواره در محل کارشان در مواجهه با مواد سرطان زا قرار می گیرند، خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان آن ها را تهدید می کند. هر چه قدر مواجهه بیشتر و سطح آن بالاتر باشد، خطر بیشتر است.
- تولید کنندگان و کشاورزانی که با کود و سموم حشرات سر و کار دارند، ممکن است در معرض خطر باشند.
- رانندگان کامیون و کارکنان عوارضی در بزرگراه های شلوغ در معرض گاز های دیزلی هستند.
- کسانی که در خشک شویی ها کار می کنند.
- کسانی که با رنگ و حلال های رنگی سرو کار دارند و سایر مواد شیمیایی جزو سموم شیمیایی سرطان زا می باشد.
که بایستی محافظت های ایمنی از قبیل استفاده از ماسک فیلتر دار و استاندارد و سایر اقدامات ایمنی در محل کار توسط این افراد رعایت شود.